Usprkos tvrdnji bosanskih ekonomista da Kinu motivira isključivo ekonomija, čini se da “neodoljivi šarm autoritarnog rasta” može zavesti mnoge države da podlegnu kineskom političkom pritisku, pa čak i da prihvate najgora kršenja ljudskih prava
Piše: Edina Bećirević
“Neodoljivi šarm rasta autoritarnih režima”,[1] riječi su koje prikladno sažimaju trenutnu percepciju Kine u zemljama Zapadnog Balkana. U prvim danima pandemije virusa COVID-19 Srbija je otvoreno favorizirala Kinu u odnosu na zapadne zemlje kao izvor pomoći i informacija; takav stav zauzeli su i neki političari u Bosni i Hercegovini. Međutim, i prije krize postojala je mreža utjecajnih političkih i akademskih aktera na Zapadnom Balkanu koji su učestvovali u kampanji promoviranja Kine kao nove vodeće globalne svjetske sile. Ti isti akteri zanemarivali su (i zanemaruju) da je Kina autoritarni, komunistički režim i da provodi genocid nad Ujgurima. Cilj ove kampanje nije samo promocija Kine, nego i potcjenjivanje značajnih ekonomskih ulaganja Evropske unije i Sjedinjenih Država, kao i višedecenijskih napora ovih država da na Zapadnom Balkanu ojačaju vladavinu zakona i ohrabre demokratske procese. Namjerno ili ne, značajan broj medija u regiji već nekoliko godina stabilno održava diskurs koji favorizira Kinu i druge autokratske države i predstavlja ih kao legitimnu alternativu euroatlantskom modelu.
ZANIMA LI PEKING SAMO EKONOMIJA?
U izjavama za medije, procjenjujući utjecaj Kine na Zapadnom Balkanu, i liberalno orijentirani stručnjaci i političari rijetko se bave negativnim efektima kineskih ulaganja u regiji, a većina ignorira pojačano obavještajno djelovanje MSS-a[2]. Osim toga, samo malobrojni su iznosili bojazni vezano za programe kulturne i obrazovne razmjene koji imaju potencijal za promicanje neliberalnih vrijednosti u društvima Zapadnog Balkana, koja su zbog posljedica ratova naročito podložna ovakvim narativima. Zanimljivo je da u regiji prevladava mišljenje da Kina, za razliku od Rusije, ne samo da “ne nudi alternativnu političku viziju” za Zapadni Balkan nego i da podržava njegovu evropsku perspektivu. Dakle, smatra se da su politički interesi Kine uglavnom fokusirani na održavanje stabilnosti kako bi se podržala njena ekonomska ulaganja. Kako mi je rekao jedan bosanski ekonomist: “Kapital ide tamo gdje može rasti, i to je primarna motivacija kineske vlade.”
(Foto: STAV)
Međutim, ništa nije jasnije dokazalo naivnost ideje da ekonomski projekti Kine mogu postojati izolirano od njene politike od spremnosti Srbije da prošlog ljeta u UN-u zvanično podrži genocid koji Kina vrši nad Ujgurima. Budući da su u toku pristupni pregovori između Srbije i Evropske unije (EU), koji bi prema procjenama trebali bi biti okončani do kraja 2024. godine, moglo bi se očekivati da Beograd u pitanjima vanjske politike prati EU. Umjesto toga, nakon što su 22 države – uglavnom članice EU – uputile pismo Vijeću za ljudska prava Ujedinjenih nacija osuđujući postupanje prema Ujgurima, Srbija je odlučila potpisati drugo pismo kojim se zastupa suprotan stav i odaje priznanje Kini zbog “zaštite i promoviranja ljudskih prava kroz razvoj”. Tako se Srbija priključila grupi od 49 autoritarnih i poluautoritarnih režima, uključujući Rusiju, Venecuelu i Saudijsku Arabiju, kao i 23 većinski muslimanske države. Neke od ovih potpisnica podržale su Kinu zbog vlastitih ekonomskih interesa, a neke zbog vlastitih slabosti u pitanjima ljudskih prava.[3]
BOSANSKO ISKUSTVO
Evropske diplomate nisu trebale biti iznenađene time što je Srbija spremno podržala Kinu u ovom pitanju. S obzirom na ulogu Srbije u genocidu u Bosni i Hercegovini i narative poricanja genocida, koji i dalje traju, ovo je zapravo bio jedan od najiskrenijih odraza srbijanske politike u UN-u. Ali Srbija nije jedina balkanska država koja podržava Kinu. I u drugim zemljama regije vodeći mediji i akademici neobično su tihi kada se radi o genocidu nad Ujgurima. Možda je najtužnija tišina Bošnjaka, koji su ne tako davno bili žrtve genocida. Kao i Ujguri, i Bošnjaci su zatvarani u slične logore kojima je upravljalo bosansko srpsko rukovodstvo pod pokroviteljstvom Srbije.
U Bosni i Hercegovini neki su ove logore nazivali “prihvatnim kampovima/centrima”, dok ih u Kini nazivaju “kampovima za preodgoj”. Da ne bude zabune, kao što je to bio slučaj u Bosni i Hercegovini 1990-ih tako i u Kini sada, ti termini su samo eufemizmi za koncentracione logore.
Slike iz koncentracionih logora Omarska, Trnopolje i Manjača u sjeverozapadnoj Bosni su 1992. godine izazvale globalnu konsternaciju. Hrabri novinari kao što su Roy Gutman, Ed Vulliamy, Peter Maass i britanska TV ekipa s Independent Television Newsa (ITN) bili su toliko uporni u traženju pristupa ovim lokacijama da su na kraju uspjeli ući i intervjuirati neke od “ljudskih kostura” koje su fotografirali iza bodljikave žice. Međutim, patnje Ujgura u Kini se ne mogu snimiti i fotografirati. Kineske vlasti su zatvorile regiju Xinjiang, ostavljajući svijetu da se oslanja na satelitske snimke, lokacije koje su tajno snimile kamere na dronovima te na svjedočenja Ujgura koji su odslužili kaznu u “pritvoru”, izrečenu nakon lažnog suđenja, ili su uspjeli pobjeći. Mučenja koja su opisali bivši zatvorenici uključuju silovanja, premlaćivanja, prisilnu sterilizaciju i razne vidove psihičkog zlostavljanja. Neki zatvorenici osuđeni su na smrtnu kaznu, ali nema pouzdanih podataka o broju Ujgura koje je Kina pogubila.
Rastuća ekonomska moć Kine u svijetu znači da možda nikada nećemo saznati razmjere genocida nad Ujgurima. Za razliku od Srbije i ratnog političkog i vojnog liderstva bosanskih Srba, Kina ima kapacitet da se pobrine da njene masovne grobnice nikad ne budu otkrivene.
Ali vrijedno je spomenuti da je i prije otkrivanja masovnih grobnica u Bosni i Hercegovini genocid nad bosanskim muslimanima izazvao žestoke reakcije većine muslimanskih zemalja, ujedinjujući čak i neprijatelje poput Saudijske Arabije i Irana da lobiraju za svoju “muslimansku braću” u inostranstvu. Ujgurski muslimani nemaju takvu podršku, i to je ono što razotkriva licemjerje mnogih muslimanskih zemalja.
“GEOPOLITIKA EMOCIJA”
Prošle godine mnogo se govorilo o tome kako je turski predsjednik Erdogan vratio dostojanstvo muslimanskom svijetu naredivši da se historijska Aja Sofija u Istanbulu ponovo pretvori u džamiju nakon poništenja predsjedničke uredbe Državnog vijeća iz 1934. godine kojom je bila proglašena muzejom. Pored toga, turski predsjednik se redovno i uvježbano projicira kao zaštitnik ugroženih muslimana širom svijeta. “Geopolitika emocija” njegov je zaštitni znak. Iako Turska nije potpisala pismo Vijeću za ljudska prava Ujedinjenih nacija kojim se izražava podrška Kini, iako je osudila ranije postupanje prema Ujgurima, kada se Erdogan nedavno sastao s predsjednikom Xijem, prema pisanju medija, naglasio je da “stanovništvo različitog etničkog porijekla sretno živi u autonomnoj regiji Xinjiang zahvaljujući procvatu Kine”, nazivajući to “nespornom činjenicom” i napominjući da “Turska nikome neće dozvoliti da ugrozi njene odnose s Kinom”.[4] Ekstradicijski sporazum između Kine i Turske koji je u pripremi za ratifikaciju u parlamentu Turske dodatno će ugroziti poziciju Ujgura.
Osnaživanje pozicije autokrata u novom dobu predstavlja izazov za Ujedinjene nacije, naročito imajući u vidu da su autoritarni režimi u slučaju kineskog genocida nad Ujgurima okupili najmanje dvostruko više država od onih koje su bile spremne osuditi Kinu u Vijeću za ljudska prava. Ovo su tihi procesi koji se moraju iznositi na vidjelo jer ovi režimi iznutra rade na rušenju međunarodnih standarda i normi ljudskih prava u Ujedinjenim nacijama. Zbog toga eksperti na Zapadnom Balkanu i drugdje moraju uvidjeti da su kineska ekonomska ulaganja itekako isprepletena s politikom. Usprkos tvrdnji bosanskih ekonomista da Kinu motivira isključivo ekonomija, čini se da “neodoljivi šarm autoritarnog rasta” može zavesti mnoge države da podlegnu kineskom političkom pritisku, pa čak i da prihvate najgora kršenja ljudskih prava.
[1] Inspirirano podnaslovom iz knjige Why Nations Fail,Acemoglu & Robinson (2013).
[2] Glavna kineska obavještajna agencija, Ministarstvo državne sigurnosti
[3] https://jamestown.org/program/the-22-vs-50-diplomatic-split-between-the-west-and-china-over-xinjiang-and-human-rights/
[4] (Al-Araby, 3. juli) https://english.alarabiya.net/en/News/world/2019/07/03/Erdogan-says-people-live-happily-in-Xinjiang-Chinese-state-media-
